วัดพระศรีรัตนศาสดาราม หรือ วัดพระแก้ว เป็นพระอารามที่สร้างขึ้นพร้อมกับการสร้างพระบรมมหาราชวัง ประเพณีการสร้างวัดภายในเขตพระราชวังมีมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยเป็นราชธานี เช่น วัดมหาธาตุในสมัยกรุงสุโขทัย และวัดพระศรีสรรเพชญ์ในสมัยกรุงศรีอยุธยา มีความแตกต่างจากวัดทั่วไป คือ มีเฉพาะเขตพุทธาวาส ไม่มีพระสงฆ์จำพรรษา เป็นวัดสำหรับพระมหากษัตริย์ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลต่าง ๆ ตามโบราณราชประเพณี
พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร หรือ พระแก้วมรกต
วัดพระแก้วนับเป็นวัดสำคัญที่สุดของกรุงรัตนโกสินทร์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นพร้อมกับการสถาปนากรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อ พ.ศ. 2325 แล้วเสร็จในปี พ.ศ. 2327 สร้างขึ้นตามแบบวัดพระศรีสรรเพชญ์สมัยอยุธยา ตั้งอยู่ในเขตพระราชฐานชั้นนอก ทางทิศตะวันออก มีพระระเบียงล้อมรอบเป็นบริเวณเขียนภาพจิตรกรรมฝาผนังอย่างงดงาม รัชกาลที่ 1 โปรดเกล้าให้เป็นที่ประดิษฐาน พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร หรือ พระแก้วมรกต พระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของไทย หลังจากสถาปนาวัดพระศรีรัตนศาสดารามแห่งนี้ก็ได้รับการปฏิสังขรณ์สืบต่อมาทุกรัชกาลถึงปัจจุบัน ทั้งสืบสานพระพระราชประเพณีการเปลี่ยนเครื่องทรงพระแก้วมรกตทุกปี ปีละ 3 หน คือ
วันแรม 1 ค่ำ เดือน 4 เพื่อทรงเครื่องสำหรับฤดูร้อน
วันแรม 1 ค่ำ เดือน 8 เพื่อทรงเครื่องสำหรับฤดูฝน
วันแรม 1 ค่ำ เดือน 12 เพื่อทรงเครื่องสำหรับฤดูหนาว
พระแก้วมรกต มีพระพุทธลักษณะเป็นศิลปแบบล้านนาตอนปลาย ประทับนั่งปางสมาธิ ขัดสมาธิราบ องค์พระแกะสลักจากเนื้อหยกสีเขียวทึบชิ้นเดียวอย่างงดงาม องค์พระแก้วมรกตนับเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์คู่บ้านคู่เมืองที่คนไทยเลื่อมใสศรัทธาเป็นอย่างยิ่ง แม้ผู้คนต่างถิ่นต่างชาติยังนิยมเดินทางมากราบสักการะพระแก้วมรกตอย่างไม่ขาดสาย
ความเชื่อ อานิสงส์จากการไหว้พระแก้วมรกต
พระแก้วมรกต พระพุทธรูปคู่บ้านคู่เมืองของไทยมีตำนานความเป็นมาอันยาวนานหลายร้อยปี เชื่อกันว่าการเคารพสักการะพระแก้วมรกตเป็นสิริมงคลแก่ตนเป็นอย่างมาก นิยมสักการะพระแก้วมรกตในวันสำคัญ เช่น วันขึ้นปีใหม่ วันสงกรานต์ หรือวันเกิดเพื่อให้เป็นสิริมงคลแก่ชีวิต ในทางพุทธศาสนาเชื่อกันว่าพุทธศิลป์อันสูงค่า คือสัญลักษณ์แทนองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เป็นเสมือนเครื่องเตือนใจให้ตั้งมั่นอยู่ในศีลธรรมอันดีงาม น้อมระลึกถึงพระธรรมคำสั่งสอนของพระพุทธองค์ และนำพระธรรมคำสั่งสอนนั้นไปประพฤติปฏิบัติ การเคารพศรัทธาสิ่งที่ควรเคารพนับถือนี้นับเป็นมงคลยิ่งแก่ชีวิต จึงนำมาซึ่งความผาสุข และความเจริญรุ่งเรืองในชีวิต
กล่าวกันสืบเนื่องต่อมาว่า อานิสงส์จากการกราบไหว้พระพระแก้วมรกตนั้น ส่งผลให้เจริญรุ่งเรืองในหน้าที่การงาน ผู้คนจึงมักกล่าวขอพรด้านความก้าวหน้าในหน้าที่การงาน ในช่วงที่มีการเปลี่ยนสถานที่หรือโยกย้ายตำแหน่งจึงมักมากราบขอพรกับองค์พระแก้วมรกตเสมอ ทั้งยังเชื่อกันด้วยว่าการสวดคาถาบูชาพระแก้วมรกตเป็นประจำช่วยให้กิจการการงานรุ่งเรือง สุขสมหวัง ทั้งช่วยคุ้มครองและป้องกันจากภยันตรายได้
บทสวด คาถาบูชาพระแก้วมรกต
ผู้ที่เคารพศรัทธาพระแก้วมรกต ไม่ว่าจะเดินทางไปด้วยตนเอง เพื่อกราบลงต่อหน้าพระพักตร์พระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร ณ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม หรือหากแม้มีเพียงองค์บูชาติดตัว หรือมีองค์พระแก้วมรกตจำลองตั้งสักการะในบ้านเรือน สามารถกล่าวบทสวดบูชาพระแก้วมรกต หรือ คาถาบูชาพระพุทธมหามณีรัตนปฏิมากร (พระแก้วมรกต) เสริมสร้างสิริมงคลต่อตนเองได้ ดังนี้
คาถาบูชาพระแก้วมรกต
(ท่องนะโม 3 จบ)
พุทธะมะหามะณีระตะนะปะฏิมากะรัง ปูเชมิ
ทุติยัมปิ พุทธะมะหามะณีระตะนะปะฏิมากะรัง ปูเชมิ
ตะติยัมปิ พุทธะมะหามะณีระตะนะปะฏิมากะรัง ปูเชมิ
เอเตนะ สัจจะวัชเชนะ มะหาเตโช เจวะ มะหาปัญโญ
จะ มะหาโภโค จะ มะหายะโส จะ ภะวันตุ เม
นิพพานัสสะ ปัจจะโย โหตุ
คาถาพระแก้วมรกต แบบย่อ
(ท่องนะโม 3 จบ)
วาละลุกัง สังวาตังวา (3จบ)